Todas as cancións de amor falan de ti. Como a primeira vez que escoitei Wonderwall e sentín unha frecha no meu peito de doce anos. Era o amor, pero eu non o sabía. Tampouco de onde viña. Porque eras ti quen tiña que enterrarme. Levar o meu cadaleito coma nós levamos o da avoa Raquel do tanatorio á igrexa; douscentos metros de enteireza e honestidade caladas. De min só habían quedar ducias de lentes de pasta, libros, algún vinilo e recordos, os teus recordos, nada máis. A miña vida só nos teus ollos. Teriamos xogado ao fútbol na praia? Este baleiro que xamais poderei encher. Unha vida sen parto, un enterro sen cadaleito, bágoas inocentes. A vida que non vivirás. Teriamos bailado nalgunha verbena? Teríache acompañado ben, foses feliz ou non? E non quero. Sobreponte, esquece, segue adiante. Pasará. Claro que pasará, deixarás de doer como ese pesadelo do que esperto sen lembrar que me angustiaba, pero non será como eles sentencian. Non serás nada, non serás esquecemento. Estarás en sorrisos aínda non inventados, serás esa Perseida que algún día veremos brillar unha noite de agosto cando, quizais, Andrés deixe de ser Andrés e só poida ser Papá ou Papi para sempre. Pero, especialmente, estarás no meu último latexo, alí onde o tempo desaparece e só queda o amor puro, o que había de nós antes de nacer. Porque todas as cancións xa só falan de ti. (7 de outubro de 2024)
O primeiro é atopar quen faga as preguntas adecuadas. As túas, as de ninguén máis. E parar.
Non te preocupes, non podes entendelo, non pasaches por esta estación pantasma. Aquí o tempo e o espazo confúndense. Volvo estar sentada diante da pantalla de cine vendo a Simba e a Murphy; coñezo ben o gusto dese viño sen probalo. Trinta anos proéndome na memoria.
Parar e encontrar iso que ninguén acostuma (querer) responder. Defínete sen falar do que estudaches, da túa profesión, dos teus fillos, do teu apelido, da túa parella, dos teus logros, das túas afeccións, do ben que encaixas ou non. Só é palla. Outros moitos cren ter o décimo da lotaría premiado porque a cámara non os enfoca a eles, porque son outros os que se derruban. Porque disimulan o aterrorizados que viven, que ninguén descubra o profundamente superficiais que son.
A nena chora no cine porque coñece a realidade, porque intuíu o inevitable. Acomódase no meu ombro. Sabe que a entendo e con iso é suficiente. O demais, palla e disfraces.
Levo trinta anos sen volver a Cangas. Pero en realidade debería comezar por un “Querido avó”. Sei que sempre conto a mesma historia cando chega o 15 de agosto, perdoa, non podo evitalo. Esquecín tantas cousas, pero outras lémbroas cunha claridade que me corta a pel: ti regando a horta e nós detrás como gatiñas, ti facéndonos arcos e frechas con vimbios, ti disfrazado de vaqueiro o derradeiro Nadal que estivemos todos xuntos, ti conducindo o Peugeot 205, ti chamándome “funil” facéndome sorrir; ti chegando á estación de tren os últimos anos que estiveches en Alemaña cos mini babybels que tanto me gustaban antes de que os venderan aquí. Pero tamén lembro o golpe seco de Mami deixándose caer contra a parede, esvarando ata sentar o chan, como se quixese partirse en dous. É que hoxe hai trinta anos que morriches. Ese foi o momento exacto no que se rompeu o meu corazón sen remedio. Non había teléfono naquel apartamento que alugamos a primeira quincena de agosto, era o derradeiro día, xa volviamos. O dono do apartamento recibira a chamada de Ourense e viñera para dicirnos que morreras. De Cangas só lembro iso e que había folga do lixo. Aquel puto tumor cerebral… Eu facendo que non oía no voso balcón cando todos intuïamos próximo o final. A avoa abrazada á túa caixa no cemiterio. Mami rota cada vez que puñamos o VHS da nosa Primeira Comuñón. Mami chorando cando pensaba que ninguén a vía. Pero eu si me daba conta cando estaba triste, sempre; quedaba calada no corredor, paralizada. Eu só quería estar preto, pero como confortas a quen perdeu a seu pai despois de estar emigrado décadas? Non había consolo para ela e a min tocoume aprender que moitas veces non podes facer nada, absolutamente nada. É o 94, estréase o Rei León e despois de facer unha cola interminable por fin podo vela. Foi das primeiras películas que vimos soas no cine. Chorei tanto naquela sala escura… Tantísimo… Alí non molestaba, alí non tiña que disimular. Era libre. Teño catorce ou quince anos, en clase pídennos unha redacción sobre o super poder que queriamos ter. Eu só puxen que desexaba saber cando ían morrer os meus seres queridos mentres o resto pedía poderes de merda. O profe, desconcertado, botándome a bronca; outro que non entendía nada… Nós con vinte poucos brindando con champaña unha Noiteboa e Mari preguntándolle a avoa cal fora o seu gran amor. Ela só había unha resposta: ti, sempre ti.
Sabías que cando me toca dar clase en 3º da ESO sempre lles poño o “Adiós ríos, adiós fontes” pensando en ti e na avoa deixando Fontes rumbo a Alemaña? Que te busco en todos os 9, 49, 27, 63 etc. porque a miña sorte só pode vir (e virá) de ti?
Aquela nena de nove anos medrou convencida que a solución era esa: facerse adulta. Que cando medras faste forte e podes con todo. Que os podes protexer de todo mal. Outro erro máis. Dinme que ás veces vivo no pasado, que teño demasiada memoria e sei que teñen razón, que me fago dano. Seino como sei que son ese can que espera inutilmente polo dono falecido, día a día. Pero estou tan farta e cansa de intentar ser quen non son… De renegar da miña esencia polo que outros consideran mellor para afrontar a vida ou o que lles funcionou. Porque eu só quería ser coma ti e trinta anos despois sigo sen saber ser forte coma ti. Intentei ser Elisa, como a avoa, pero non podo… Elisa só houbo unha. Só podo ser o teu “funil”.
Cando non choras no momento que lles corresponde as bágoas quedan penduradas do tempo, dos recordos, agardando por outro momento para liberarse de ti. Ninguén pode secar un océano. Estaban agardándome. Micro en man, viacrucis. Papá e Mamá ao lado vendo como pasado, presente e futuro se mesturan. En min. Esa voz non é miña, é del. Cantas veces a fixemos isto nunha igrexa? Cantas veces fun a herdeira? Crer e non agocharse. Décima estación. “E prométoche non volver a preocuparme por parvadas. Ser mellor”. E sube polo peito como Tenzing no Everest. Bradicardia. Ríndome. Deixarme espida co micrófono na man. Eu non son eu, eu son eles. Esta pedra, este silencio. De aquí veño eu. Choro exactamente igual que tres meses despois saíndo do exame da oposición. Pero os vellos nunca se asustan das bágoas; como Osiria. O esforzo, as ganas, a ilusión, a incerteza, a ansiedade.
Esperto porque a escoito falar. Outra vez a súa voz. Dispáraseme o corazón. Erguinme hai cousa de dúas horas para tomar un ibuprofeno pola dor e volvín quedar durmida. A súa voz catro meses despois. Saio da habitación con medo e aguantando a respiración. Estamos en Fontes e eu estaba no seu cuarto. Nin sequera me sorprendo. Ela está de pé na cociña organizando o magosto. Non entende que fai a cociña de leña apagada, non entende porque a miramos tan abraiados. Leva o traxe que levou á miña voda. Segue viva. Só foi un soño, un pesadelo. Vouna abrazar, pero ela rífame porque son máis das dez e eu sigo en pixama. Aí é cando realmente esperto. O ibuprofeno fixo efecto, quitoume a dor mentres outra se instala na miña memoria. Paso todo o día choromicando porque hoxe fai xusto un ano que o tío Tonete morreu. Aínda hai momentos que me pode aquela incredulidade. Choro todo o que non chorei hai un ano. Nunca entenderei como fun quen de dar clase no momento en que sen querer nos avisaban de que xa morrera. A Elisa profesora aguantou hai un ano, pero esa dor amputada sae polos ollos da Eli que só son agora. Nin unha mísera bágoa quixera asomar polos meus ollos aquel venres mentres o meu corazón se vai a pique nas profundidades do meu peito como o Titanic. Como nunha película da que nunca quixeches ser protagonista.
Son días de flores e sombras e de xente disfrazada de asasinos en serie na madrugada. Pero no fondo é todo o mesmo, unha fuxida cara adiante; o memento morimáis borracho ou o carpe diem máis extremo. Volvo ter nove anos fronte a tumba dos avós, os dous Antonios que xa non están sós. Agora son tres en Reádegos e tres na Peroxa. Nunca deixará de chamarme a atención como dúas familias tan distintas sempre se puxeron de acordo para ir paralelas cando se trata da morte. Xa non teño nove anos, pero choro coa mesma honestidade e o mesmo medo: Quen será o próximo? Se fose eu non deixarei que ninguén me leve flores. Se fose eu, hoxe que aínda non son nai e non teño a ninguén que se pareza a min en vinte anos, borrareime. Marcharei sen deixar un só alento da miña presenza. Que non quede ningún recordo meu. Evaporarme das fotografías, que ninguén saiba quen ocupaba aquel oco. Que o Rei nunca lembre os meus bicos nin as risas felices dun día calquera. Que nunca houbese unha Eli pequena, alguén que herdase a miopía de meu pai. Que a miña melliza non lembre o moito que xogabamos e pelexabamos de nenas. Ninguén a quen terlle caído ben ou mal. Non ter enviado nin recibido nunca unha carta; polvo de follas en branco. Desaparecer como se nunca tivese pisado esta terra.
Non ser a muller, a filla, a irmá, a amiga, a profesora. Ser nada, absolutamente nada, pero que non haxa quen me chore ou me sufra. Xamais.
Levámosche flores e o paso do tempo maréame. Volve ser 11 de setembro. Alí, diante da túa lápida aínda sen o teu nome e sen o 23 de xuño penso que todo é un soño. Aínda non casamos o Rei e eu e estades todos. Tampouco comecei o curso, o curso que repetiría unha e mil veces se puidese. Un instante, un pestanexo, unha respiración. Pero as rosas que che levou o tío Afonso seguen frescas e contrastan coa miña memoria. O tempo acelérase e a labazada na cara doe máis ca nunca; o 11-S que máis sangrei. Non distinguir o ilusorio do real… Non podo ser máis barroca. Empezan a caer os temas coa calma e pausa dos quilómetros que xa peregrinei este verán. Na biblioteca case sempre sento no mesmo lugar rumbo ao nordeste. Cando o sol rompe a néboa entra directo como unha lanza que me atravesa o peito. E sae Garcilaso dos apuntes para pelexar con Chomsky. Boxean como bestas mentres a xente comeza a facer apostas. E aparece Nemoroso desesperado por min. Explícolle que non son a Elisa pola que chora. Pero ninguén me escoita e as mozas que preparan o MIR colócanme á forza sobre unha das mesas de estudo. Queren reanimarme. Pero operarme de que?Se eu estou ben. Anestésianme e noto como me evaporo. Nemoroso non minte, alguén chora por ti. Parvos, é a miña familia chorando pola avoa, pola nai, pola tía.
Esperto cando volve soar o espertador. O gato sae do meu abrazo e non distingo se é luns ou martes. Á altura do corazón teño cosido medio endecasílabo e unha prescripción médica na mesiña de noite:
Entón sucede. Crúzome con ela cando volvo correndo da Chavasqueira. Os mesmos xestos, a mesma altura, a mesma roupa, o mesmo moreno na pel, a mesma cor no cabelo. É Mamá? Pero non é ela. Quédaseme mirando como se a min tamén me recoñecese, pero sendo outra eu. Chámoa nada chegar a casa sabendo ben que está na Peroxa. Tes unha dobre. Enterramos ao tío e todo volve. Dóeme o peito e non quen de aguantar as bágoas. Sombras e cinzas. Aquel venres e eu enterándome de que o tío xa morrera cando aínda me quedan dúas horas de clases. Como fuxín e me metín no baño de profes. Como non me saiu unha mísera bágoa. Como non se deron conta. Aínda non entendo como non souberon a ler a deseperación dos meus ollos. E despois vén o alivio da despedida e o calor ao meu corazón. Cantos meses contendo os latexos? Isto xa non o temos pendente. Quedamos cos primos andaluces e outro carrusel de emocións.
E poñemos rumbo ao sur. Comezamos o Camiño e cando chegamos a Porriño só rezo para non cruzarme con aquela pantasma. Baléirome quilómetro tras quilómetro. Eu só quero andar ata non poder máis. A mochila fusiónase co meu lombo, como se estivese a pagar algún tipo penitencia. Camiño, pero tamén sinto que as miñas pernas non son miñas, que alguén mas pediu prestadas. Tanta urxencia de supervivencia. E volve a avoa entre a néboa de Caldas e congostras que semellan sacadas da miña memoria. Chegamos a unha Santiago invadida polos turistas na que é imposible entrar na catedral. Custáronme máis estes vinte e cinco quilómetros que os outros cen. Espida e dolorida, así como tiña que ter rematado xuño. Eu sempre procuro a miña debilidade porque só nela me recoñezo.
Os días máis tristes son sempre en verán. Non entenden de sol ou nubes. Alóxanse comigo sen pedir permiso. Este ano teñen escusa. Beben do meu sangue, non me deixan erguer da cama e róubanme as ganas. Cando non é a pena propia é a allea. Días para ver coma outros gañan medallas, para non entender nada porque ás veces a vida é tan inxusta con quen menos o merece. Días para meter a cabeza na piscina e xogar a aguantar a respiración. Ou saír a correr ata que me saen feridas na pel polo roce de lycra e suor. Lembrándome sempre que ás veces sinto máis do que este corpo pequeno pode. Paralizada. Coller o coche e meter quinta sen medo. Sentir a máquina no volante, no ruxir do motor. Pero o gato non me sae de enriba. Como se me vise chorar por dentro. Como se soubese que xa pasou un mes e que me sinto culpable por chorala. Porque miña irmá aprobou, sacou praza, pero eu téñolle pavor á insatisfación que naceu comigo.
E se volve? E se me domina? E se deixo de ser valente? E se todo foi un soño e este curso só foi un reflexo?
Xa non estás. Subo polas escaleiras do teu edificio coa tristura apertándome o pescozo. Eu non quero ser Elisa se ti non estás. Como chegamos a isto? Hai nada era eu quen escribía cartas e pedíalle que lese os meus relatos a Osiria; vinte anos nun abrir e pechar de ollos. Agora escríbenme a min… Martes 22. O luns póñenche morfina e eu recoñezo ese xesto agotado na túa cara. Sei o que vai pasar. Seino dende que teño nove anos. Todos van rematar morrendo. Aquela certeza que me amputou media adolescencia, aquel estado de alerta permanente. Pasaron 28 anos e aquí volvemos estar. Un ramo, unha foto, dúas cartas, relatos… Abrazos. Emociónome, pero non son quen de chorar no colexio. Teño que aguantar, algo, nos ósos, me di que aguante. A eles tamén teño que deixalos marchar. Outra despedida, outra dor, pero feliz porque que voen sós quere dicir que todo vai ben. O Rei traballa e lévame Osiria ao hospital; non podía ser doutra maneira. Xa te sedaron. Acaríñoche o peliño curto. A túa pel chea de enrugas de tanto vivir e sorrir. Quérote moito ao oído. Reméxeste como se me entedeses. Eu dicíndolles a 4º D que este é o momento no que eu me convirto nun recordo cando en realidade es ti quen se converte no meu recordo máis preciado. Canto máis se poden cruzar as nosas vidas? Por que todo aquilo que non podo ver pola miopía si podo intuílo a través dos meses, dos anos? E marcho sabendo que esa é a derradeira vez que sentirei a túa calor. Teño que deixarte marchar a ti como os deixo marchar a eles.
Chegamos a Lugo e un frío de abril saúdanos. É a primeira vez que vou facer un exame da oposición con frío. Os adolescentes celebran a fin do curso. Ceamos rodeados deles, pero aquí só son unha muller de case corenta anos completamente inivisible para eles. Repaso temas e comentarios ata a unha da madrugada, caio rendida, pero esperto de súpeto ás cinco. Como se me chamases. Vai pasar ou quizais xa está pasando. Almorzamos cedo, é case como ir ao colexio a traballar. Espero a que abran o instituto coa música a todo volume, mirando ao ceo azul, pensando en ti, no avó, escapando dos comentarios absurdos que todos os opositores vomitan. Só é unha nota, un exame, máis ou menos importante. Ensineillo coas tripas, con todos os matices da miña voz nasal. Ensineillo e aprendino eu tamén. Sento e respiro calmada e serena. Xusto nese momento en que decido a facer o soneto de Quevedo, ese momento no que me poño en visión en túnel, porque nada máis existe, porque só podo escribir e dedido que non perdo nada por intentalo. O segundo no que o teu corazón deixa de latir. Quizais é o máis difícil que fixen na miña vida. Quizais sen o Rei aquí non podería parar de chorar derrotada. Pola tarde, antes do sorteo do tema xa sei que non estás. Seino, eu todo o podo sentir. Saio do tema e choro no baño tirada no chan. Estou agotada. De onde vén esta forza? É túa, deixáchesma en herdanza? Ou é deles? É o amor, sempre foi o amor.
– Mamá, xa o sei, xa o sei.
– A ti non se che pode enganar, filla.
Fáiseme eterno o regreso. Entro no tanatorio como quen leva días aguantando a respiración. E choro. Rómpome. Xa non estás e doe. Mamá abrázame e eu sinto que me mareo, que me fallan as pernas. Tremen e son unha folla a punto de saír voando co vento. Era eu a que tiña que consolala, era eu… Volvo ter nove anos. E que ás veces non sei a idade que teño. E vaste vestida co traxe que levaras á nosa voda. Outra vez abrumada, eu que tantas veces temín non ser digna do teu amor, do teu orgullo.
Pero eu non quero ser Elisa se ti non estás, penso mentres subo ao teu piso. Tal vez xa o era antes de que ti morreras e tampouco me daba conta. Búscote cando vou ao Gadis. Igual apareces asomada polos balcóns. Espera que baixo e imos tomar un café. Ou un sube, colle algo no Coren e come aquí. Pero non estás… Xa non.
PÉS ESPIDOS 
